21.07.2016 Perşembe günü saat 01:00 itibarıyla yeni bir dönem başladı: Olağanüstü Hal. OHAL’den yani TBMM’nin yalnızca bir onay makamına dönüştüğü, Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK) ile ülkenin yönetileceği, uluslararası sözleşmelerin askıya alınıp temel hak ve özgürlüklere ilişkin kısıtlamalara gidilebilecek bir dönemden bahsediyoruz.

Kimimiz için OHAL tanıdık. Kimimiz ise ilk kez karşılaşıyoruz. OHAL’in gündelik hayatlara etkileri bu yazının konusu değil. Bu hususta tavsiyem, yirmi yıla yakın devam eden bu uygulamayı yakinen tecrübe etmiş ve OHAL dönemlerinde Bingöl, Diyarbakır, Tunceli, Hakkari, Van, Muş gibi illerde yaşamış tanıdığınız dostlarınıza başvurmanız.

Bu kanunda yer alan tedbirlerin tamamı uygulanacak şeklinde bir tespit yapmak doğru değil; ama bu tedbirleri uygulama yetkisinin artık var olduğunu ve bunlara karşı yargısal denetimin bulunmadığının altını çizmek gerekir. Tedbirlerin uygulanıp uygulanmaması tasarrufu tamamıyla Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanacak Bakanlar Kurulunda.

OHAL’de yetkilerin ne kadar kullanılacağı, hangi tedbirlere başvurulup başvurulmayacağı, KHK’lerin neleri kapsayacağı tartışması kesinliği olmayan ve ancak uygulamalarla karşımıza çıkacak bir durum. Bu konuda elimizdeki tek referans OHAL’e yeni başlamayanların, tanıklık edenlerin izlenimleri.

Fakat bir diğer yanda somut ve “OHAL ne demek?” sorusuna pozitivist bir cevap veren yazılı bir kanun var. Kanunu analiz etmeden, “Biz neyi verdik?” sorusunun cevabını görmeden hukuk-politik alanında bu konuya ilişkin bir tartışma yürütmek pek mümkün değil.

Hem bu tartışmaya katkı sunması hem de OHAL’e yeni başlayanların temel sorunlarının cevaplanması umuduyla:

Yeni Başlayanlar İçin OHAL

Bakanlar Kurulu Kararı ile OHAL Yürürlüğe Girdi

OHAL kararı hangi durumlar için alınabilir?

Doğal afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım, temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerine ait ciddi belirtilerin ortaya çıkması veya şiddet olayları sebebiyle kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması durumlarında ilan edilebilir.

OHAL nasıl ilan edilir?

Karar, Milli Güvenlik Kurulunun görüşü alındıktan sonra Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu tarafından alınır ve Resmi Gazete’de yayımlanarak ilan edilir.

OHAL ne zaman yürürlüğe girer?

Bakanlar Kurulu kararının Resmi Gazete’de yayımlanmasıyla yürürlüğe girer. TBMM, Bakanlar Kurulu kararı ile bağlı olmaksızın OHAL’i kaldırabilir, süresini değiştirebilir. 21.07.2016 Perşembe günü saat 01:00’den itibaren Türkiye genelinde resmi olarak OHAL uygulaması başlamış bulunmaktadır. TBMM, OHAL ilan kararını onaylamasıyla bu karar meclis kararına dönüşecek ve Resmi Gazete’de yayımlanacaktır.

KHK ile Temel Haklar Askıya Alınabilecek

OHAL’de Bakanlar Kurulunun sahip olacağı olağanüstü yetkiler nelerdir?

OHAL süresince Cumhurbaşkanının başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu, Anayasa 91. maddesindeki kısıtlama ve usulüne bağlı olmaksızın KHK çıkarabilir. KHK’ler Resmi Gazete’de yayımlanır, aynı gün TBMM onayına sunulur.

Anayasa 91. maddesindeki kısıtlamalar ve usul nedir?

KHK çıkarabilmek için Bakanlar Kurulunun TBMM’den yetki alması gerekir, bu yetki OHAL süresince aranmaz. Anayasada yer alan temel ve siyasi haklar KHK’lerle düzenlenemez, OHAL süreci içerisinde tüm bu haklar KHK ile düzenlenebilir. Olağan dönemde KHK’lerin komisyonlarda görüşülmesi ve diğer şekil şartları OHAL KHK’ler için uygulanmaz.

KHK ile OHAL süresince sınırlamalara gidilebilecek anayasal haklar nelerdir?

Kişinin Dokunulmazlığı, Zorla Çalıştırma Yasağı, Kişi Hürriyeti ve Güvenliği, Özel Hayat, Konut Dokunulmazlığı, Haberleşme Hürriyeti, Yerleşme ve Seyahat Hürriyeti, Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hakkı, Basın Özgürlüğü, Süreli ve Süresiz Yayın Hakkı, Basın Araçlarının Korunması, Toplantı Hak ve Hürriyetleri, Mülkiyet, Seçme, Seçilme, Siyasi Faaliyette Bulunma Hakkı, Kamu Hizmetlerine Girme Hakkı.

OHAL döneminde çıkarılacak KHK’ler ne zaman yürürlüğe girer?

Bakanlar Kurulunun KHK’yi Resmi Gazete’de yayımlamasıyla ilgili KHK yürürlüğe girecek, sonrasında TBMM onayına sunulacak, TBMM onay vermezse yürürlükten kalkacak, onaylarsa Resmi Gazete’de Meclis kararı olarak yayımlanacak.

OHAL döneminde çıkarılacak KHK’ler yargı tarafından denetlenebilir mi?

OHAL KHK’lerinin ulusal yargısal denetimi mümkün değildir.

OHAL kararı uzatılabilir mi?

TBMM Bakanlar Kurulu istemi üzerine her defasında dört ayı geçmemek üzere, süreyi uzatabilir. Doğu ve Güneydoğu bölgelerinde uygulanan OHAL, her 4 ayda bir 46 kez uzatılarak 15 yıldan fazla sürdü

Olağan Kanunlara Aykırı Olağanüstü Tedbirler Alınabilir

OHAL’de alınabilecek tedbirler?

  • Belirli yerlere ilişkin yerleşimin, giriş ve çıkışın yasaklanması ve boşaltılması

  • Öğretim ve öğrenime ara verilmesi, yurtların kapatılması

  • Yıllık izinlerin sınırlanması ve kaldırılması

  • Haberleşme araç ve gereçlerine el konulması

  • Sokağa çıkmanın sınırlanması veya yasaklanması

  • Kişilerin üstünün, araçlarının, eşyalarının mahkeme kararı olmadan aranması

  • Kimlik belirleyici belge taşıma mecburiyeti koyulması,

  • Gazete, dergi ve kitapların basılması ve dağıtılmasının yasaklanması ve toplatılması

  • Sahne oyunları ve gösterilen filmlerin denetlenmesi, durdurulması veya yasaklanması

  • Kamu düzenini bozabileceği kanısını uyandıran kişi ve toplulukların belirli alanlara girişinin ve yerleşiminin yasaklanması

  • Kapalı ve açık yerlerde yapılacak toplantı ve gösterilerin yasaklanması, ertelenmesi izne bağlanması

  • Dernek faaliyetlerinin üç ayı geçmemek kaydıyla durdurulması

Tedbirlere Uymamanın Cezası: Hapis

OHAL’in uygulanmasında hangi kurumlar görev ve yetkili olacak?

Koordinasyon, Başbakanlıkça veya Başbakanın görevlendireceği bakanlıkça sağlanacak. OHAL kararı ülkenin tamamını kapsadığından bütün yurtta koordine ve işbirliği Başbakanlıkça sağlanmak suretiyle bölge valileri görev ve yetkili olacaklar. Bölge valileri, kendilerine ait görev ve yetkilerin bir kısmını veya tamamını il valilerine devredebilirler.

OHAL tedbirlerine uymamanın cezası nedir?

Tedbirlere aykırı hareket edenler fiilleri başka bir suç oluştursa bile ayrıca bir aydan altı aya kadar hapis cezasıyla cezalandırılacaklar. Asılsız, mübalağalı havadis ve haber yaymak veya nakletmek hallerinde fiil başka bir suç oluştursa bile ayrıca altı aydan iki yıla kadar hapis cezası verilebilecek.

Gözaltı süresi uzayacak mı?

OHAL kanununda bu konuya ilişkin madde mülga. Fakat bu konuya ilişkin KHK ile düzenleme yapılabilir.

Belediyelere ve Memurlara OHAL Denetimi

Mahalli idarelere ilişkin yetkiler kısıtlanabilir mi?

OHAL’in gerektirdiği durumlarda mahalli idarelerin organlarınca alınacak kararlar ile tesis edilecek tasarrufların il valisinin veya ilçelerde kaymakamın onayı ile yürürlük kazanması kararlaştırabilir.

OHAL Valileri memurlara doğrudan disiplin cezası verebilir mi?

OHAL Valileri, Devlet Memurları Kanunu kapsamına giren bütün personele OHAL kanunu uyarınca verilen görevleri yapmamaları veya savsaklamaları veya alınan tedbirlere uymamaları halinde, tabi oldukları disiplin mevzuatında bu fiillerin disiplin cezasını gerektirip gerektirmediğine bakılmaksızın uyarma, kınama ve aylıktan kesme disiplin cezalarını doğrudan doğruya vermeye ve uygulamaya yetkilidirler.

OHAL işlemlerine ilişkin dava açılabilir mi?

OHAL kanunu ile İçişleri Bakanına, Olağanüstü Hal Bölge Valisine, il valilerine tanınan yetkilerin kullanılması ile ilgili idari işlemlere karşı dava açılabilir fakat bu davalarda yürütmenin durdurulmasına karar verilemez.

KAYNAK: HUKUKPOLİTİK