TBMM İçtüzüğü: Yeni Düzenleme ile Neler Değişti?

TBMM Başkanlığına 07/07/2017 tarihinde, AKP milletvekilleri Mustafa Elitaş, Abdulhamit Gül ile MHP milletvekilleri Erkan Akçay ve Mehmet Parsak imzası ile 18 maddelik TBMM İç Tüzük Değişikliğine İlişkin Kanun Teklifi (Kanun Teklifi) sunuldu. Beş gün içinde Anayasa Komisyonu önüne getirilen Kanun Teklifi jet hızı ile görüşülüp yine beş gün içinde Komisyon görüşmeleri tamamlandı. Sonrasında 3 günlük TBMM Genel Kurul görüşmeleri sonrasında kabul edildi ve 01.08.2017 tarihindeki Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Toplamda 8 günlük bir mesai ile TBMM İçtüzüğü değişti.
Bu, TBMM İçtüzüğü’nün (İçtüzük) ilk değiştirilmesi değil. 1.09.1973’te yürürlüğe giren İçtüzük, 44 yıl içerisinde toplam 157 kez değiştirildi. Fakat bu son değişiklik en hızlı olanı oldu, bunu bir kenara not etmekte fayda var.
Ak Parti’nin iktidara geldiği 2002 yılından bu yana da pek çok kez İçtüzük değişikliği gündeme geldi. Hatta İçtüzük Değişiklik Taslakları da hazırlandı. 2009 yılında hazırlanan taslak içerisinde; Komisyonların daha işlevsel olması ve STK’ların Komisyon görüşmelerine katılabilmesi gibi düzenlemelerde yer aldı. Fakat 2009 yılında uzlaşılan bu metnin devamı getirilmeyip ve rafa kaldırılmıştır. Sonrasında 23. ve 24. dönemlerde de uzlaşma komisyonları tarafından değişiklik taslakları hazırlanmış ve son olarak 180 maddelik bir taslak çalışmasının yaklaşık 160 maddesi üzerinde uzlaşmaya da varılmıştır.
Ancak sonrasında da, üzerinde uzlaşılmış bir metin olmasına rağmen bir anda yeni bir taslak ile karşılaştık. Ayrıca bu kez AK Parti herhangi bir uzlaşı arayışına girmeden ve muhalefetin görüşünü almadan bunu yaptı.  Peki ama, demokratik toplum düzenine doğrudan etkisi olabilecek böyle bir yasada neden bu kadar hızlı hareket edildi? Üzerinde uzlaşılmış bir metin mevcutken neden muhalefetin görüşü alınmadan bir anda yeni bir metin ile karşı karşıya kaldık? Bu soruların siyasal analizi şimdilik bir başka yazıya bırakıp, yeni İçtüzüğün neler getirdiğine kısaca bakalım.
Anayasal Değerlendirme
İçtüzük’te, milletvekillerinin söz söyleme ve muhalefet yapma hakkına getirilen her kısıtlama demokratik hukuk devletinin içeriğine yönelik bir müdahaledir. Bu müdahalelerin hepsi Anayasa’nın 2’nci maddesine aykırılık teşkil etmektedir.
Yasama faaliyetine ilişkin milletvekillerinin söz almasına getirilen sınırlamalar milli egemenliğin Meclis eliyle kullanılacağını öneren Anayasa’nın 6’ncı maddesinin ihlalini doğuracaktır. Elbette bu durum aynı zamanda ifade özgürlüğü ilkesine de müdahaledir.
Teklifteki 14. 15. ve 16. maddeler Anayasa 83’e çok net biçimde aykırı olmakla birlikte aynı zamanda Anayasanın 25, 26 ve 90’ıncı maddelerine de açık aykırılık teşkil etmektedir. Özellikle teklifin 15. maddesi ile tarihsel olaylarla ilgili tartışmalarda tekçiliği, tek hatırlama, tek kavrama ve tek yorumlama biçimlerini dayatmaktadır. Bir milletvekilinin konuşma hakkını, kavrama, değerlendirme ve yorumlama biçimini bu şekilde iktidarın ve çoğunluğun tasarrufuna bırakan bir düzenleme, demokrasi ilkesine ciddi zarar verecektir.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararlarında şok edici, aykırı, her türlü beyanı düşünce özgürlüğü kapsamında değerlendirmekte ve özellikle parlamenterlerin, siyaset yapanların yani doğrudan siyasi sorumluluk alanların ifade özgürlüğünü ise daha geniş yorumlamaktadır.
Öncelikle herkesin konuşma hakkına sahip olması ve konuşmasını süre veya başka nedenlerle kısıtlanma baskısı altında olmaması parlamentonun en temel özelliğidir.
Maddelere Dair Değerlendirme
İçtüzüğün değişen madde metinlerinin eski ve yeni hallerini karşılaştırmalı olarak EK’te görebilirsiniz. Şimdi sırasıyla yeni maddelerin getirdiği ve götürdüklerine bakalım.
Madde 1
Teklifin birinci maddesi ile iki hususta değişikliğe gidilmiştir. İlk değişiklik YSK’nın seçim sonuçları ilanına ilişkin. Maddenin eski halinde seçim sonuçlarının TRT kanallarında yayınlanması belirtilmişken yeni düzenlemede TRT ibaresi kaldırılmış fakat yerine de bir şey konulmadan muğlaklık oluşturulmuştur. Bu belirsizlik ileride keyfiyet ve sorunlara neden olabilir.
İkinci değişiklik ise madde metnine yapılan ekleme ile “TBMM Başkanlık Divanınca geçerli bir mazereti olduğu kabul edilenler dışında yemin etmeyenler yeminden imtina etmiş sayılırlar.” Düzenlemenin gerekçesi, milletvekilliği statüsünün istismar edilmesinin önüne geçilmesi. Mazeret konusunda takdir Başkanlık Divan’ına tanınmış. Ayrıca usule aykırı yemin edenlerin ve etmekten imtina edenlerin de milletvekilliği haklarından imtina etmiş sayılacakları düzenlenmiş maddede. Bireyin seçilme ve toplumun seçme hakkının bir sonucu olan milletvekilliğinin Başkanlık Divanı’nın takdir yetkisi ile ortadan kaldırılabilecek olmasını kabul etmek mümkün değildir.
Madde 2
Bu madde ile muhalefetin gündemi belirleme olanağı kısıtlanmıştır. Yapılan düzenleme ile birlikte, parti gruplarının grup önerileri, mevcut İçtüzük teamüllerine göre 40 dakika ile sınırlıyken, yeni İçtüzük ile bu süre 14 dakikaya indirilmiştir. Bu düzenleme süre kısıtlaması ile muhalefetin gündem oluşturma inisiyatifine müdahale niteliği taşımaktadır.
Madde 3
Bu madde düzenlemesi ile muhalefetin komisyonlarda 45 gün içinde görüşülmeyen kanun tekliflerinin doğrudan İçtüzük 37’nci maddeye dayanarak Genel Kurul’un gündemine getirilmesi hakkı kısıtlanmaktadır. Düzenlemeyle, mevcut durumda bir sınırlama yok iken, her yasama yılında sadece bir kez her salı günü farklı bir siyasi parti grubundan bir milletvekili tarafından bu hakkın kullanılması öngörülmüştür. Meclisteki komisyonların tümü sadece iktidar partisinin verdiği kanun teklifleri ile Hükümet tasarılarını görüşmektedir. Muhalefetin verdiği hiçbir teklif komisyonlarda görüşülmüyor iken, muhalefetin komisyonlarda görüşülmeyen bir teklifini Genel Kurul gündemine getirme hakkı kısıtlanmaktadır. Düzenleme bu yönüyle Anayasa’nın 6’ncı maddesine ve yasama yetkisinin Türkiye Büyük Millet Meclisinde olduğunu ifade eden 7’nci maddesine aykırıdır.
Madde 4
Maddede yapılan düzenleme ile Meclis Genel Kurulu’nun çalışma saatleri Salı günleri 15:00-21:00 Çarşamba ve Perşembe günleri 14:00-21:00 arasında olacağı düzenlenmiş. TBMM vasıtası ile yapılan TV yayınlarının da özel haller saklı kalmak istisnası ile bu gün ve saatlerinde yapılacağı öngörülmektedir.
Madde 5
Yapılan düzenleme ile Başkanlık Kürsüsü’nde yer alan Başkan ve kâtiplerin koyu renk elbise giymelerine ilişkin düzenlemenin yapılmıştır. Meclis Başkanı’nın giymek zorunda olduğu frak, koyu renk elbise olarak değiştirilmiştir.
Madde 6
Bu madde ile yirmi milletvekilinin yoklama talebinde bulunabileceği bölüme “en az” ibaresinin eklenmiş ve oturumu yöneten Başkan ve Divan üyelerinin de toplantı yeter sayısına dâhil edileceği belirtilmiştir. Böylece yoklama talebinde bulunmak zorlaştırılmıştır.
Madde 7
Bu madde ile milletvekilinin genel kurulda söylediği iddia edilen sözünün tutanaklara yanlış geçmesi halinde kürsüden açıklama yapması hakkı kaldırılmış, düzeltme talebini yazılı vermesi düzenlemesi yapılmıştır.
Madde 8
Bu maddede milletvekillerinin usul tartışmalarında gündeme ilişkin 10’ar dakikalık konuşma yapma hakkı 3 dakikaya indirilmiştir.
Madde 9
Genel Kurul’a havale olunan işlemlerde  milletvekillerinin itirazını sözlü olarak yapabilme hakkı ortadan kaldırılmıştır.
Madde 10
Yapılan düzenleme ile işaretle oylamanın önü açılmaktadır. İşaret oylamalarının dezavantajı daha sonra denetlenememesidir. Geriye dönüp kabul veya reddedilen bir maddenin kaç kabul, kaç ret, kaç çekimser oyla geçtiğine bakılması mümkün olmayacaktır.
Madde 11
Yapılan düzenleme ile aynı mahiyette olan değişiklik önergelerinden sadece birinin, en aykırı olanın okunması düzenlenmektedir. Veriliş sırasına göre okunma hükmü mevcut maddeden çıkarılmaktadır. Bu durum öncelik hakkını ortadan kaldırmaktadır. Ayrıca bu düzenleme önergelerin bütünlüğünü bozmaktadır. Her değişiklik önergesi bir siyasi partinin tutumunun ve milletvekilinin bakışının göstergesidir.
Madde 12
Bu madde ile genel görüşme ve meclis araştırması önergelerinin Genel Kurul’da okunması işlemi kaldırılmakta, sadece önerge ve özetlerinin milletvekillerine ve hükümete bildirileceği ifade ediliyor. Mevcut durumda genel görüşme ve araştırma önergeleri, Genel Kurul’un bilgisine kâtip üye tarafından okunarak sunulmakta. Bu madde ile bir denetim aracı daha sınırlanırken aynı zamanda da kamuoyunun bilgi edinme hakkı engellenmiş olacaktır.
Madde 13
İşaret oyu veya gizli oya başvurulmayan hallerde, açık oylama yapılması için verilen önergedeki imza sahiplerinin 15’inin hazır bulunması şartı vardı. Bu madde ile hazır bulunacakların sayısı 20’ye çıkarıldı. Milletvekili yalnızca parlementoda kalarak görevini yerine getiremez aynı zamanda seçmenin arasında bulunmalı ve onların sorunlarını dinleyerek Meclise taşımalıdır. Fakat artan bu sayı ile birlikte zar zor grup kurmuş bir parti milletvekillerini her gün her oturumda mecliste bulundurmak zorunda bırakılmaktadır. Bu zorunluluk siyasal partinin mevcut bir yetkiyi kullanamaması anlamına gelecek ve hak gaspı oluşturacaktır.
Madde 14
Yapılan düzenleme ile kınama cezasını düzenleyen İçtüzük hükmüne yeni bentler eklenmiştir. Buna göre; TBMM bina, tesis ve arazilerine silahlı girenlere, Genel Kurul’a huzur bozucu pankart, döviz ve benzeri materyal getiren ve kullananlara kınama cezası verilmesi öngörülmektedir. Öncelikle bu düzenleme, Anayasa’nın 83. Maddesindeki yasama sorumsuzluğuna aykırıdır. Neyin huzur bozucu olduğuna kim, nasıl karar verecektir? İktidarı eleştiren, hukuksuz uygulamalarını konu edinen herhangi bir döviz ve pankart “kınama” cezasıyla cezalandırmanın bir aracı haline getirilebilecektir.
Madde 15
“Anayasa’nın ilk dört maddesinde çerçevesi çizilen Anayasal düzene hakaret etmek ve sövmek, Türkiye Cumhuriyeti’nin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü esasında Anayasada düzenlenen idari yapısına aykırı tanımlamalar yapmak” Meclisten geçici çıkarma cezası olarak düzenlenmiştir. Mevcut İçtüzük maddesine, ‘Türk milletinin tarihi ve ortak geçmişine yönelik hakaret etme ve sövme ifadesi” eklenmiştir. Bu düzenlemeyle, yerleşim yerlerinin tarihsel isimlerinin kullanılması da yasaklanmaktadır. Bu madde ile Kürdistan vb. ifadelerin kullanması cezalandırma gerekçesi olabilir.
Madde 16
Kınama cezası verilen milletvekilinin aylık ödenek ve yolluklarının üçte birinin; geçici çıkarma cezası alan milletvekilinin ise bir aylık ödenek ve yolluğunun üçte ikisinin kesileceği bu madde ile öngörülmüştür. İktidar partisinin çoğunluğu üzerinden muhalefetin farklı düşüncelerini söylemeyi, iktidarı eleştirmesini vekillere para cezası üzerinden bir ceza olarak öngören bu düzenleme; yasama sorumsuzluğu ilkesini demokratik hukuk devleti ilkesini açıkça ihlal etmektedir.
Sonuç
Parlamentolar demokratik bir temsil, yasama ve denetim organı olarak görülüyorsa belli ilkeler mutlaka korunmalı ve gözetilmelidir. Aksi takdirde muhalefetin etkisizleştirilmesi, parlamentonun demokratik işlevini kaybetmesine sebep olur.
Özellikle 14, 15 ve 16’ncı maddelerde getirilen düzenlemeler tek tip bir parlamento oluşturacaktır. Anayasa’nın 83’üncü maddesi milletvekilleri için halkın temsilcisi olduklarından dolayı ifade özgürlüğünü en geniş şekilde koruma altına almaktadır. Bu bir imtiyaz olmayıp tam da halk iradesine saygının bir gereğidir. Halkı temsil edenlerin özgürlüklerini korumak bu iradeye saygının bir gereğidir.
Yine iktidarın süre, daha doğrusu daha fazla kanun yapma ve daha hızlı kanun yapma gibi gerekçeleri bu İçtüzük değişikliği için ileri sürmesi de inandırıcı değildir. TBMM’de 2013 yılında kurulan uzlaşma komisyonunun yaptığı istatistik veriye göre en fazla kanun yapan parlamentoların neredeyse başında Türkiye Büyük Millet Meclisinin geldiği görülmektedir. Asıl amaç, hızlı ve verimli çalışma değil, muhalefeti etkisiz kılarak kendi kontrolünde bir Meclis oluşturma çabasıdır.
Eğer meclisin daha etkin çalışması isteniyorsa, öncelikle milletvekillerinin yasama sorumsuzluğunu, kürsü dokunulmazlığını tam olarak sağlayabilecek düzenlemelerin yapılması gerekmektedir. Mecliste halkın iradesini yansıtmakla görevlendirilmiş 12 milletvekili halen cezaevinde tutulmaktayken, meclisin itibarı ve işlevselliği böylesi düzenlemelerle sağlanamaz.
Eğer parlamentoda sürekli iktidarın elini rahatlatan, işini kolaylaştıran, muhalefeti ise engelleyen, bastıran, kısıtlayan düzenlemelere gidilirse parlamento işlevsizleşir, demokrasi zayıflar ve meclisi giderek sayısal çoğunluğun bir karar mekanizmasına indirgendiği bir antidemokratik anlayış hâkim kılınır.
 
EK:
TBMM İçtüzüğü Yeni Ve Eski Maddeler 
İlk toplantı, andiçme ve göreve başlama
Yeni Madde 3 – (Değişik madde: 01.08.2017 – 30141 s. R.G. İçtüzük/1. md.) Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu, milletvekili genel seçimi kesin sonuçlarının Yüksek Seçim Kurulunca ilanını takip eden üçüncü gün saat 14.00’te çağrısız olarak toplanır. Bu birleşimde, önce milletvekillerinin andiçme töreni yapılır.
Andiçme, her milletvekilinin Anayasadaki metni kürsüden yüksek sesle aynen okuması suretiyle olur.
Milletvekilleri; seçim çevresi, soyadı ve adlarının alfabe sırasına göre andiçerler.
Andiçme töreninde bulunmayan milletvekilleri veya ara seçimde milletvekili seçilenler, katıldıkları ilk birleşimin başında andiçerler.
Milletvekilleri andiçerek göreve başlarlar. Andiçmekten imtina eden milletvekilleri, milletvekili sıfatından kaynaklanan haklardan yararlanamazlar.

 
Danışma kurulu
Yeni Madde 19 – (Değişik madde: 19/09/1978 – 674 S.Karar/1 md.) Danışma Kurulu, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanının başkanlığında siyasi parti grup başkanları veya vekillerinden birisi veya onların yazılı olarak görevlendirdiği birer milletvekilinden kurulur.
Bu Kurul, İçtüzükte kendisine verilen görevleri yerine getirir ve Başkanın istemi üzerine danışma niteliğinde görüş bildirir.
Gerektiğinde bir Hükümet temsilcisi veya Meclis Başkanvekilleri de Danışma Kuruluna çağırılabilir.
Danışma Kurulu, Başkanının gerekli görmesi veya bir siyasi parti grubu başkanlığının istemi üzerine en geç yirmidört saat içinde Başkan tarafından toplantıya çağırılır.
(Değişik 5. fıkra: 01.08.2017 – 30141 s. R.G. İçtüzük/2. md.)  İçtüzükte Danışma Kurulunun tespitine, teklifine veya görüş bildirmesine bağlanmış olan bütün hallerde, Danışma Kurulu, yapılan ilk çağrıda toplanamaz, oybirliğiyle tespit, teklif yapamaz veya görüş bildiremezse, Meclis Başkanı veya siyasi parti grupları ayrı ayrı, istemlerini doğrudan Genel Kurula sunabilirler. Bu durumda istemin oylanması ilk birleşimin gündemindeki Başkanlığın sunuşlarında yer alır. Danışma Kurulu önerileri görüşmesiz oylanır. Grup önerisinde ise öneriyi veren gruptan bir milletvekili beş dakikayı geçmemek üzere önerinin gerekçesini açıklayabilir. Açıklamanın ardından diğer gruplardan birer milletvekiline de isterlerse üçer dakika söz verilir. Danışma Kurulu ve grup önerileri konusunda Genel Kurulda işaret oyuyla karar verilir.

 
Komisyonlarda inceleme süresi
Yeni Madde 37 – (Değişik madde: 16/05/1996 – 424 S.Karar/11 md.) Tasarı veya tekliflerle kanun hükmünde kararnamelerin esas komisyonlara havale gününden itibaren en geç kırkbeş gün içinde sonuçlandırılması gerekir.
(Değişik 2. fıkra: 01.08.2017 – 30141 s. R.G. İçtüzük/3. md.) Bu sürenin bitiminde, tasarı, teklif ve kanun hükmünde kararnamenin doğrudan Genel Kurul gündemine alınmasını Hükümet veya teklif sahipleri isteyebilirler. Bu istemler üzerine komisyon, Hükümet ve teklif sahibi beşer dakikayı geçmemek üzere söz alabilir. Genel Kurul işaret oyuyla karar verir. Bu istemler, her hafta Salı günü ayrı bir siyasi parti grubundan bir milletvekili tarafından yerine getirilmek kaydıyla bir tane olmak üzere işleme alınır. Bir milletvekili bir yasama yılında bu kapsamda bir defadan fazla istemde bulunamaz.
Süresi içinde komisyonda görüşülmeyen kanun hükmünde kararnameler, doğrudan Genel Kurul gündemine alınmak üzere Meclis Başkanlığınca Danışma Kuruluna götürülür.
Başkanlıkça esas komisyon dışında, tali komisyonlara da havale edilmiş olan bir konu bu komisyonlarca on gün içinde sonuçlandırılır. Bu süre Başkanlıkça kısaltılabileceği gibi komisyonun müracaatı halinde en çok on gün daha uzatılabilir.

 
Toplantı günleri
Yeni Madde 54 – (Değişik 1. fıkra: 01.08.2017 – 30141 s. R.G. İçtüzük/4. md.)  Resmi tatile rastlamadığı takdirde Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu, Salı günü saat 15.00’ten 21.00’e, Çarşamba ve Perşembe günleri saat 14.00’ten 21.00’e kadar toplanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi vasıtasıyla yapılacak televizyon yayınında, önemli ve özel haller saklı kalmak kaydıyla bu fıkrada düzenlenen toplantı günleri ve saatleri esas alınır.
Danışma Kurulunun teklifi üzerine Genel Kurul, toplantı hafta, gün ve saatlerini değiştirebileceği gibi, diğer günlerde de toplantı yapılmasına karar verebilir.

 
Kıyafet
Yeni Madde 56 – (Değişik madde: 01.08.2017 – 30141 s. R.G. İçtüzük/5. md.) Başkanlık kürsüsünde Başkan ve görevli katip üyeler koyu renk elbise giyerler. Genel Kurul salonunda bulunan milletvekilleri, bakanlar, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlığı idari teşkilatı memurları ve diğer kamu personelinden erkekler, ceket ile pantolon giyer ve kravat takar, kadınlar ise ceket ve etek veya ceket ve pantolon giyerler.
Görevlilerin kıyafeti Başkanlık Divanınca tespit edilir.

 
Yoklama
Yeni Madde 57 – (Değişik madde: 01.08.2017 – 30141 s. R.G. İçtüzük/6. md.) Başkan birleşimi açarken tereddüde düşerse yoklama yapar.
Görüşmeye tabi tezkerelerin oylanması ile kanunların maddelerine geçilmesi ve tümünün oylanması esnasında, işaretle oylamaya geçilirken en az yirmi milletvekili ayağa kalkmak veya önerge vermek suretiyle yoklama yapılmasını isteyebilir.
Yoklama, elektronik oy düğmelerine basmak veya imzalı pusula vermek suretiyle yapılır. Oturumu yöneten Başkan ve diğer Başkanlık Divanı üyeleri toplantı yeter sayısına dahil edilir.
Yoklama sonucunda, üye tamsayısının en az üçte birinin mevcut olmadığı anlaşılırsa, oturum en geç bir saat sonrasına ertelenebilir. Bu oturumda da toplantı yeter sayısı yoksa, birleşim kapatılır.

 
Geçen tutanak hakkında düzeltme
Yeni Madde 58 – (Değişik madde: 01.08.2017 – 30141 s. R.G. İçtüzük/7. md.) Bir milletvekili veya bakan kendisine ait olup geçen birleşim tutanağında yer alan bir beyanın düzeltilmesini isterse bu istemini Başkanlığa yazılı olarak verir. Bu istem birleşim tutanağına eklenir.

 
Usul hakkında konuşma
Yeni Madde 63 – (Değişik madde: 01.08.2017 – 30141 s. R.G. İçtüzük/8. md.) Görüşmeye yer olup olmaması, Başkanı gündeme veya Türkiye Büyük Millet Meclisinin çalışma usullerine uymaya davet gibi usule ait konular, diğer işlerden önce konuşulur.
Bu yolda bir istemde bulunulursa, üçer dakikadan fazla sürmemek şartıyla, lehte ve aleyhte en çok ikişer kişiye söz verilir. Bu görüşme sonucunda oya başvurmak gerekirse oylama işaretle yapılır.

 
Kanun tasarıları ve komisyonlara havale
Yeni Madde 73 – Hükümetçe hazırlanan kanun tasarıları bütün bakanlarca imzalanmış olarak ve gerekçesi ile birlikte Meclis Başkanlığına sunulur.
Gerekçede tasarının tümü ve maddeleri hakkında bilgiler, kaldırılması veya eklenmesi istenilen hükümlerin neler olduğu ve neden kaldırılması, değiştirilmesi veya eklenmesi gerekli görüldüğü açıkça gösterilmek lazımdır.
Başkan, gelen tasarıları ilgili komisyonlara doğrudan doğruya havale eder ve bunu tutanak dergisine ve ilan tahtasına yazdırır.
(Değişik 4. fıkra: 01.08.2017 – 30141 s. R.G. İçtüzük/9. md.) Bu havaleye bir milletvekili itiraz etmek isterse, itirazını yazılı olarak Başkanlığa iletir.

 
Kanun tasarı ve tekliflerinin genel kurulda görüşülmesi
Yeni Madde 81 – (Değişik madde: 09/02/2001 – 713 No.lu Karar/3. md.) Kanun tasarı ve teklifleri; Genel Kurulda, aşağıda belirtilen usule göre görüşülür:

1. a) Tasarı veya teklifin tümü hakkında görüşme açılır.
2. b) Tasarı veya teklifin tümünün görüşülmesinden sonra soru-cevap işlemi yapılır. (İptal cümle: Anayasa Mahkemesi 18/06/2002 – 2001/129 E, 2002/24 K)  (Yeniden düzenlenen cümle: 10/12/2002 – 750 S. Karar/1 md.) Tasarı veya teklifin tümü üzerinde soru-cevap süresi yirmi, maddeler üzerinde on dakikayla sınırlıdır.
3. c) Tasarı veya teklifin maddelerine geçilmesi oylanır.
4. d) (İptal bend: Anayasa Mahkemesi 18/06/2002 – 2001/129 E, 2002/24 K)
5. e) Tasarı veya teklifin tümü oylanır.(Değişik 2. fıkra: 01.08.2017 – 30141 s. R.G. İçtüzük/10. md.) Anayasa değişiklikleri hariç, kanun tasarı ve tekliflerinin tümü açık oylamaya tabi işlerden değilse en az yirmi milletvekilinin talebi halinde açık oyla, aksi takdirde bu oylamalar ile maddelerin oylamaları işaret oyuyla yapılır.

Aksi, Danışma Kurulunun teklifiyle Genel Kurulca kararlaştırılmamışsa; kanun tasarı ve tekliflerinin tümü hakkında siyasi parti grupları, komisyon ve Hükümet adına yapılan konuşmalar yirmişer, üyeler tarafından yapılan konuşmalar onar dakikadır.
(İptal 4. fıkra: Anayasa Mahkemesi 18/06/2002 – 2001/129 E, 2002/24 K)  (Yeniden düzenlenen 4. fıkra: 10/12/2002 – 750 S. Karar/1 md.) Maddeler hakkında konuşma süreleri bunun yarısı kadardır.Maddelerine geçilmesi veya tümü kabul edilmeyen kanun tasarı ve teklifleri, Genel Kurulca reddedilmiş olur.
(Ek fıkra: 10/04/2003 – 766 No.lu Karar/3. md.) Cumhurbaşkanınca yayımlanması kısmen uygun bulunmayan ve bir daha görüşülmek üzere Türkiye Büyük Millet Meclisine geri gönderilen kanunların sadece uygun bulunmayan maddelerinin görüşülmesine kanunun görüşmelerine başlamadan önce Genel Kurulca görüşmesiz karar verilebilir. Bu durumda, sadece uygun bulunmayan maddelerle ilgili görüşme açılır. Kanunun tümünün görüşülmesine karar verilmesi durumunda ise Kanun yukarıdaki fıkralara göre görüşülür. Kanunun tümünün oylaması her halde yapılır

 
Değişiklik önergeleri
Yeni Madde 87 – (Değişik madde: 16/05/1996 – 424 S.Karar/14 md.)Kanunlarda veya İçtüzükte aksine hüküm yoksa, Kanun tasarısı veya teklifinde bir maddenin reddi, tümünün veya bir maddenin komisyona iadesi, bir maddenin değiştirilmesi, metne ek veya geçici madde eklenmesi hakkında, milletvekilleri, esas komisyon veya Hükümet değişiklik önergeleri verebilir. (İptal cümle: Ana. Mah. 18/06/2002 – 2001/129 E, 2002/24 K) (Yeniden düzenlenen cümle: 10/12/2002 – 750 S. Karar/2. md.) Bu esaslar dairesinde milletvekilleri tarafından Anayasaya aykırılık önergeleri dahil her madde için yedi önerge verilebilir. Her siyasi parti grubuna mensup milletvekillerinin birer önerge verme hakkı saklıdır. Ancak, bu hak; ilgili siyasi parti grubuna mensup milletvekillerince kullanılmaması halinde, diğer siyasi parti grubuna mensup olanlar ile bağımsız sayılan milletvekillerince kullanılabilir.
Değişiklik önergeleri kanun tasarı veya tekliflerinin basılıp dağıtılmasından itibaren Başkanlığa verilebilir. Ancak, tasarı veya teklifin görüşülmesine başlandıktan sonra verilecek değişiklik önergelerinde en az beş milletvekilinin imzası bulunmadıkça önerge işleme konulmaz.
Görüşülmekte olan tasarı veya teklifin konusu olmayan sair kanunlarda ek ve değişiklik getiren yeni bir kanun teklifi niteliğindeki değişiklik önergeleri işleme konulmaz.
Görüşülmekte olan tasarı veya teklife konu kanunun, komisyon metninde bulunmayan, ancak tasarı veya teklif ile çok yakın ilgisi bulunan bir maddesinin değiştirilmesini isteyen ve komisyonun salt çoğunlukla katıldığı önergeler üzerinde yeni bir madde olarak görüşme açılır.
Değişiklik önergelerinde, değiştirilmesi kaldırılması veya eklenmesi istenen hükümler açıkça belirtilir. Açık olmayan ve şarta bağlı önergeler işleme konulmaz.
Değişiklik önergeleri gerekçeli olarak verilir. Değişiklik önergeleri ve gerekçeleri beşyüz kelimeden fazla ise, önerge sahibi önergesine beşyüz kelimeyi geçmeyen bir özet eklemek zorundadır.
Başkan, değişiklik önergesi hakkında komisyona ve gruplara derhal bilgi verir.
(Değişik 8. fıkra: 01.08.2017 – 30141 s. R.G. İçtüzük/11. md.) Değişiklik önergeleri, aykırılık sırasına göre okunup işleme konur. Aynı mahiyetteki önergelerden en kısa olanı okunup diğer önergelerin sadece imza sahipleri okunarak birlikte işleme alınır. Beşten fazla imzalı önergelerde ilk beş imza okunur, önerge tutanağa eklenir.
Başkan, önergeye katılıp katılmadığını komisyona ve Hükümete sorar. Komisyon ve Hükümet katılmama gerekçelerini kısaca açıklayabilirler. Hükümetin veya komisyonun katılmadığı önerge, sahibi tarafından beş dakikayı geçmemek üzere açıklanabilir. Önerge sahibine, gerekçesinin okunmasını istediği önerge hakkında söz verilmez.
Daha sonra önergeler işaret oyu ile ayrı ayrı oylanır. Komisyonun katılmadığı ve fakat Genel Kurulun kabul ettiği önerge ve ilgili maddeyi komisyon geri isteyebilir. Geri verilmesi kabul edildiği takdirde, komisyon önergeye göre yeni bir metin hazırlar veya kendi metninin aynen kabulünü isteyebilir. Genel Kurulun kararı kesindir.

 
Genel görüşmenin açılması
Yeni Madde 102 – (Değişik 1. fıkra: 01.08.2017 – 30141 s. R.G. İçtüzük/12. md.)  Genel görüşme açılması, Hükümet, siyasi parti grupları veya en az yirmi milletvekili tarafından Başkanlıktan bir önergeyle istenebilir. Bu istem derhal gelen kağıtlar listesine alınarak milletvekillerine ve Hükümete duyurulur.
(Değişik 2. fıkra: 01.08.2017 – 30141 s. R.G. İçtüzük/12. md.)  Verilen önergenin metni beşyüz kelimeden fazla ise istek sahipleri beşyüz kelimeyi geçmemek üzere önergenin özetini eklemek zorundadırlar.
Genel görüşme açılıp açılmamasına Genel Kurul karar verir.
Genel Kurulda bu konudaki görüşmede Hükümet, siyasi parti grupları ve istemde bulunan milletvekillerinden birinci imza sahibi veya onun göstereceği bir diğer imza sahibi konuşabilir. Genel Kurul genel görüşme açılıp açılmamasına işaretle oylama suretiyle karar verir.

 
Kınama
Yeni Madde 160 – Kınama cezasını gerektiren haller şunlardır :

1. Aynı birleşimde iki kere uyarma cezası aldığı halde bunu gerektiren hareketten vazgeçmemek;
2. Bir ay içinde üç kere uyarma cezasına uğramış olmak;
3. Kaba ve yaralayıcı sözler sarf etmek ve hareketler yapmak;
4. (Değişik bend: 01.08.2017 – 30141 s. R.G. İçtüzük/14. md.) Türkiye Büyük Millet Meclisi bina, tesis, eklenti ve arazisine silahlı olarak girmek;
5. Mecliste gürültü ve kavgaya sebebolmak veya Meclisin görevini yerine getirmesini önlemek için toplu bir harekete girişilmesine önayak olmak.
6. (Ek bend: 01.08.2017 – 30141 s. R.G. İçtüzük/14. md.) Genel Kurulun çalışma düzenini ve huzurunu bozucu döviz, pankart ve benzeri materyali getirmek ve kullanmak.

1. Aynı birleşimde iki kere uyarma cezası aldığı halde bunu gerektiren hareketten vazgeçmemek;
2. Bir ay içinde üç kere uyarma cezasına uğramış olmak;
3. Kaba ve yaralayıcı sözler sarf etmek ve hareketler yapmak;
4. Saldırıda bulunmak;
5. Mecliste gürültü ve kavgaya sebebolmak veya Meclisin görevini yerine getirmesini önlemek için toplu bir harekete girişilmesine önayak olmak.

 
Meclisten geçici çıkarma
Yeni Madde 161 – Meclisten geçici olarak çıkarma cezası aşağıdaki hallerde verilir :

1. Aynı birleşim sırasında üç kere kınama cezasına uğramak;
2. Bir ay içinde beş kere kınama cezası almak;
3. (Değişik bend: 01.08.2017 – 30141 s. R.G. İçtüzük/15. md.) Görüşmeler sırasında Cumhurbaşkanına, Türkiye Büyük Millet Meclisine, Başkanına, Başkanlık Divanına, Başkanlık görevini yerine getiren Başkanvekiline, milletvekiline, Türk Milletinin tarihine ve ortak geçmişine, Anayasanın ilk dört maddesinde çerçevesi çizilen Anayasal düzene hakaret etmek ve sövmek, Türkiye Cumhuriyetinin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğü esasında Anayasada düzenlenen idari yapısına aykırı tanımlamalar yapmak;
4. Görüşmeler sırasında halkı veya Devlet kuvvetlerini yahut kamu organ, kuruluş ve görevlilerini kanun dışı hareketlere, ayaklanmaya veya Anayasa hükümlerini bozmaya teşvik veya tahrik etmek;
5. (Değişik bend: 01.08.2017 – 30141 s. R.G. İçtüzük/15. md.)  Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kuruluna ve komisyonlara silahlı olarak girmek;
6. Meclis yapıları yahut eklentileri içinde yasak bir eylemde bulunmak.
7. (Ek bend: 01.08.2017 – 30141 s. R.G. İçtüzük/15. md.) Fiili saldırıda bulunmak.

1. Aynı birleşim sırasında üç kere kınama cezasına uğramak;
2. Bir ay içinde beş kere kınama cezası almak;
3. Görüşmeler sırasında Cumhurbaşkanına, Türkiye Büyük Millet Meclisine, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanına, Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanlık Divanlarına, Başkanlık görevini yerine getiren Başkanvekiline hakarette bulunmak, sövmek veya onları tehdit etmek yahut Türkiye Cumhuriyetine veya onun Anayasa düzenine sövmek;
4. Görüşmeler sırasında halkı veya Devlet kuvvetlerini yahut kamu organ, kuruluş ve görevlilerini kanun dışı hareketlere, ayaklanmaya veya Anayasa hükümlerini bozmaya teşvik veya tahrik etmek;
5. Türkiye Büyük Millet Meclisi bina, bahçe ve arsaları içine silâhlı olarak girmek;
6. Meclis yapıları yahut eklentileri içinde yasak bir eylemde bulunmak,

 
Disiplin cezalarında savunma, özür dileme ve kesinti
Yeni Madde 163 – Kınama ve geçici olarak Meclisten çıkarma cezaları Başkanın teklifi üzerine Genel Kurulca görüşmesiz, işaret oyu ile kararlaştırılır.
Böyle bir cezaya uğratılması teklif edilen milletvekilinin savunmasını yapmak yahut bunu bir arkadaşına yaptırmak hakkıdır.
Kınama ve geçici olarak Meclisten çıkarma cezaları, tutanak özetine geçirilir.
Geçici olarak Meclisten çıkarma cezasına uğrayan bir milletvekili izin alıp kürsüden açıkça af dilerse izleyen birleşimden itibaren Meclise girmek hakkını kazanır.
(Ek 5.  fıkra: 01.08.2017 – 30141 s. R.G. İçtüzük/16. md.) Kınama cezasına çarptırılan milletvekilinin bir aylık ödenek ve yolluğunun üçte biri, Meclisten geçici olarak çıkarma cezasına çarptırılan milletvekilinin bir aylık ödenek ve yolluğunun üçte ikisi kesilir.
Disiplin cezaları Bakanlar Kurulu üyeleri hakkında da uygulanır.