Anayasaya değişikliğinin referanduma sunulacağı bu günlerde iktidar tarafından kuruluş anayasalarına sıkça atıf yapıldığını görüyoruz. Bu konuda 1924 Anayasa’sının Meclis görüşme tutanaklarıyla ilgili bir yazıya Hukukpolitik’te yer vermiştik. Bu kez yeni yayınlanan 1921 Anayasası ve Meclis tutanaklarına ilişkin yeni çıkan bir kitabın tanıtımına yer veriyoruz. Değerli kararlar slogan atışmalarının ötesinde ancak “doğru bilgi” sahibi olunduğunda verilebilir. Doğru bilgi peşinde koşmaktan da hiçbir zaman yılmamak gerekiyor.

ihmal

 
İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ 9

KURULUŞUN İHMAL EDİLMİŞ İSTİSNASI:
1921 ANAYASASI VE TUTANAKLARI
11

Akademinin 1921 Anayasası’na bakışı 13

Açıklamaların haklılık payı 19

1921 Anayasası 24

Meclisin kuruculuk niteliği,
Anayasa’nın hazırlık aşaması ve kabulü
24

Anayasa 31

Anayasa’nın öngördüğü yerel yönetim sistemi 37

Vazgeçmenin gerekçeleri ne olabilir? 38

Mustafa Kemal’in anayasa taslağı 41

1921 Anayasası görüşmeleri üzerine birkaç not 44

ÖNERİLEN KAYNAKLAR 53

1921 Anayasası Görüşmeleri 57

DİZİN
                                                                                                                               ÖNSÖZ

1921 Anayasası’nın anayasalar tarihimizde çok önemli bir yeri var. Gerek hazırlandığı ve kabul edildiği Kurtuluş Savaşı yıllarının koşulları, gerek Birinci Meclis’teki tartışmaların içerik ve niteliği, gerekse günümüzdeki siyasal tartışmalar ile ilişkisi açısından. Buna mukabil 1921 Anayasası, Türkiye’de yayınlanan anayasa tarihi ve anayasa hukukuna dair kitaplarda hemen her zaman ihmal edilmiş, genellikle önemsenmemiş, yalnızca belli niteliklerine değinilerek geçiştirilmiş bir metin.

1921 Anayasası üzerine bugüne dek üç kitap yazıldı. Ergun Özbudun, Burak Çelik ve Gülden Çamurcuoğlu’nun eserleri. Giriş yazımızda hem bu eserlerden ilk ikisine hem de konu hakkındaki diğer akademik çalışmalara değiniyoruz. Bu kısımda başlıca amacımız bugüne dek yazılıp çizilenlerin bir dökümünü, bizce eksik kalan ya da bırakılmış yanlarına dikkat çekerek aktarmak oldu.

Giriş’in ardından “tutanakları” ekledik. Anayasaların yapım ve değişiklik süreçlerindeki parlamento tutanakları birer “yazarsız tarih kitabı” özelliğini taşır. Tutanaklarda dönemin koşulları, komisyon ve genel kurul aşamalarında öne çıkan isimler, tartışmaların biçimi ve içeriği, meclis tutanaklarına yalnızca bir “görüşme” olmanın çok ötesinde değer katar. 1921 Anayasası’nın özellikle “kuruluş yılları” açısından önemi düşünüldüğünde, tutanakların değeri daha da artıyor ve günümüz siyasal tartışmalarına neredeyse bir yüzyıl öncesinden ışık tutuyor. Daha önce 1924 ve 1961 Anayasası’nın meclis tutanakları yayınlanmıştı. Şeref Gözübüyük-Zekai Sezgin’in (1924 Anayasası Hakkındaki Meclis Görüşmeleri) ve Kazım Öztürk’ün (İzahlı, Gerekçeli, Anabelgeli ve Maddelere Göre Tasnifli Bütün Tutanakları ile Türkiye Cumhuriyeti Anayasası) eserleri, Türkiye’de özellikle anayasa tarihi ve anayasa hukuku üzerine çalışanlar açısından temel başvuru kaynakları. Umarız elinizdeki çalışma da konuyla ilgili olanların işini kolaylaştırırken, 1921 Anayasası’nın metni ve kuruluş yılları üzerine bir kez daha düşünülmesine neden olur.

Gelelim teşekkürlere. Tutanakların dilini daha anlaşılır hale getirmek için bazı sözcüklerin yanında parantez içinde bugünkü karşılıklarını vermek istedik. Böylece eski Türkçeye aşina olmayanların okumasını kısmen kolaylaştırmayı amaçladık. Bu konuda bizlere, kendisi de Mülkiye mezunu olup halen lisansüstü eğitimine devam eden öğrencimiz Deniz Gürsoy yardımcı oldu. Deniz, tutanakları baştan sona büyük dikkatle okudu ve son derece özenli bir çalışma yaptı. Meslektaşımız Çağdaş Sümer, tutanakları Osmanlıca metinle karşılaştırdı ve bir “atlama” olup olmadığını kontrol etti. Emekli “Kürsü” Hocamız Prof. Dr. Cem Eroğul, “Giriş”i okuyarak çok değerli uyarılar yaptı. Sevgili arkadaşımız Berk Mesutoğlu ise önerdiği düzeltme ve değişiklikle azımsanmayacak bir katkı sundu. Katkıda bulunanlara ve yayınlamayı kabul eden İletişim Yayınları ile eserin çıkmasında emeği olan yayınevi çalışanlarına içtenlikle teşekkür ederiz.

A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi (Mülkiye) Anayasa Kürsüsü’nün iki mensubu tarafından hazırlanan kitap, umuyoruz bu alanda çalışan araştırmacı ve akademisyenlere yararlı olur.

MURAT SEVİNÇ – DİNÇER DEMİRKENT

 Ankara, Kasım 2016

1924İletişim Yayınları / 2017 /432 Sayfa