Bu bölüm ile Pazartesi günü başladığımız yazı dizimizi tamamlıyoruz. Dört gün içinde 135 sayılı genelgeyi esas alarak 100 soruyu cevapladık. Bu son bölümde; geçerli ve geçersiz oy pusulaları, sandık sonuç tutanağının düzenlenmesi, oy torbasının ilçe seçim kuruluna teslimi, şikayet ve itiraz başvurularına ilişkin soru ve cevapları bu bölümde okuyabilirsiniz. 
SAYIM VE TORBADA BULUNMASI GEREKENLER
Kimler sayım masası başında yer alabilir? Toplam kaç kişi sayım masası başında yer alabilir?
Cumhurbaşkanı adayları ile yetkilendirdiği temsilcileri, siyasi parti müşahitleri, sayım masası başında yer alabilir ve oy pusulalarını görebilirler. Ancak cumhurbaşkanı adayları ile yetkilendirdiği temsilcileri ve siyasi parti müşahitlerinin sayısı beşten fazla ise, hazır bulunanlar arasından başkan tarafından kurul önünde ad çekme suretiyle, sandık başında kalacak beş siyasi parti müşahidi ile birlikte her bir cumhurbaşkanı adayının yetkilendirdiği temsilciler her biri ayrı aday veya siyasi partiden olmak üzere tespit edilir. Müşahitler ve temsilciler için sayım işlemini yakından takip edebilecekleri bir yer ayrılır
İlçe seçim kuruluna teslim edilecek torba içerisine konulması gerekenler nelerdir?Sandık kurulunca düzenlenen tutanak, torbalardaki oyların sayım ve dökümü sırasında ilçe seçim kurulunca düzenlenen tutanaklar, kurullarca imza edilen sayım ve döküm cetvelleri, sandık seçmen listesi, geçerli sayılan oy pusulaları, geçersiz sayılan oy pusulaları ve itiraz sonucu geçerli sayılan oy pusulaları ile beraber hesaba katılmayan zarflar ayrı ayrı paketler halinde mühürlenip torbaya konulur ve torbanın ağzı kapatılarak mühürlenir. Bu torbalar İlçe Seçim Kuruluna yasal süresince saklanmak üzere teslim edilir.
Sandık sonuç tutanağı nasıl muhafaza edilmelidir?
SEÇSİS’ten elektronik ortamda alınan sandık sonuç tutanaklarında, her sandık için farklı sandık numarası ve karekod bulunduğundan, söz konusu tutanakların sandık sonuç tutanaklarına bilgisayardan sadece A4 formatında beyaz kâğıda çıktısı alınır. Bu sebeple fotokopi ile çoğaltılmış tutanaklar kullanılamaz. Tutanaklar ilçe seçim kurulunca tarayıcıdan geçirileceğinden buruşturulmaması, katlanmaması, karekodun üzerinin herhangi bir şekilde çizilmemesi, ıslatılmaması vb. hususlara dikkat edilmesi gerekir. Bu nedenle sandık sonuç tutanakları imzalanıp, mühürlendikten sonra ilçe seçim kuruluna teslim edilinceye kadar katlanmadan sığabileceği poşet dosya içerisinde muhafaza edilmelidir.
GEÇERLİ VE GEÇERSİZ OYLAR
Hangi oy pusulaları geçerli sayılmaz?

  • Sandık kurulunca verilen biçim ve renkte olmayan
  • Türkiye Cumhuriyeti Yüksek Seçim Kurulu filigranı bulunmayan
  • Arkasında sandık kurulu mührü bulunmayan
  • Hiçbir yerine “TERCİH” veya “EVET” mührü basılmamış olan
  • Birden fazla cumhurbaşkanı adayına, aynı ittifak içinde yer almayan birden fazla siyasi partiye, birden fazla ittifaka veya birden fazla bağımsız adaya ayrılan alanlara “TERCİH” veya “EVET” mührü basılmış olan
  • Birden fazla cumhurbaşkanı adayına, aynı ittifak içinde yer almayan birden fazla siyasi partiye, birden fazla ittifaka veya birden fazla bağımsız adaya ayrılan alana taşmış “TERCİH” veya “EVET” mührü bulunan
  • Sandığın ait olduğu seçim çevresinden başka bir seçim çevresi için düzenlenmiş olan
  • Bütünlüğü bozulacak şekilde yırtılmış veya koparılmış olan
  • Üzerine “TERCİH” veya “EVET” mührü dışında veya “TERCİH” veya “EVET” mührü yerine herhangi bir özel işaret, herhangi bir isim, imza kaşesi, mühür veya parmak izi basılmış olan
  • Üzerinde yer alan cumhurbaşkanı adaylarına, siyasi partilere, ittifaklara veya bağımsız adaylara ait bölümleri belirgin bir şekilde ve özel olarak karalanmış, çizilmiş veya işaretlenmiş olan
  • Üzerinde yer alan matbu yazıların ve şekillerin dışında yazılar veya harfler veya sayılar yazılmış veya şekiller çizilmiş olan, birleşik oy pusulaları geçerli değildir.

Hangi haller oy pusulalarını geçersiz kılmaz?

  • Zarfların açılması veya oyların okunması sırasında yırtılması
  • Bütünlüğü bozulmaksızın bir kısmının kazaen yırtılması
  • Herhangi bir şekilde lekelenmiş olup da bunun özel olarak işaret koymak amacıyla yapıldığının anlaşılamaması
  • Birleşik oy pusulasının katlanarak zarfa konulması sebebiyle “TERCİH” veya “EVET” mührü ile oy pusulasının arkasına basılan sandık kurulu mühür izinin oy pusulasının diğer kısımlarına geçmesi
  • Bir cumhurbaşkanı adayı, siyasi parti, ittifak alanı veya bağımsız aday alanına basılan “TERCİH” veya “EVET” mührünün alanları ayıran çizgili bölgeye taşmış olması
  • Başka bir cumhurbaşkanı adayı, siyasi parti, ittifak alanı veya bağımsız adayın alanına taşmamak kaydıyla, cumhurbaşkanı adayı, siyasi parti, ittifak alanı veya bağımsız aday alanına birden çok “TERCİH” veya “EVET” mührü basılması
  • Yetkili seçim kurulları tarafından gönderilen ve Türkiye Cumhuriyeti Yüksek Seçim Kurulu filigranı bulunan oy pusulalarının arkasının sandık kurullarının ihmaliyle mühürlenmemiş olması
  • Zarftan çıkan oy pusulalarında bir seçim türüne ait olanının geçersiz olması, diğerinin geçersiz sayılmasını gerektirmez.

Hangi oy pusulaları hesaba katılır, hangileri katılmaz?
Birleşik oy pusulasında baskıda silinme veya yanlışlık yapılmış olsa bile, hangi siyasi parti veya bağımsız aday lehine kullanılmış olduğu “TERCİH” veya “EVET” mührünün vurulduğu yerden kesin olarak anlaşılan oy pusulaları hesaba katılır.Zarfın içinden el ilânı, broşür ya da özel bir işaret, yazı veya şekil taşıyan kâğıt veya işaret amacı taşıyan herhangi bir madde çıkmış olması halinde, bu zarftan çıkan oy pusulası hesaba katılmaz. Zarfın içerisinden aynı seçim türüne ait birden fazla oy pusulası çıkmış olm6ası halinde, sadece bu seçim türüne ait oy pusulaları hesaba katılmaz, diğerleri hesaba katılır. O zarfta kullanılması gereken oy pusulalarından biri veya birkaçı eksik çıksa bile, zarftan çıkan diğer oy pusulaları hesaba katılır
SANDIK SONUÇ TUTANAĞI
Sandık sonuç tutanağının düzenlenmesi ve ilânı
Sandık sonuç tutanaklarını, iki nüsha olarak, sayım ve döküm işlemleri sırasında elde edilen bilgilere ve sayım ve döküm cetveli sonucuna göre düzenler. Bu tutanakların ait olduğu bölümüne, seçim bilgileri eksiksiz olarak işlendikten sonra, başkan ve üyeler tarafından ad ve soyadları yazılarak imzalanır; sandık kurulu mührü ile mühürlenir.
Sandık sonuç tutanağına işlenmesi gereken bilgiler nelerdir?

  • Sandığın bulunduğu ilin, ilçenin ve seçim bölgesinin adı ile sandığın numarası
  • Oy vermenin yapıldığı tarih ve gün
  • Oy sandığının sandık kurulu üyeleri ve seçim yerinde bulunanlar önünde açılış saat ve dakikası ile şayet sandık YSK tarafından belirlenen saatten sonra açılmış ise bunun sebebi
  • Oy verme saati bitiminde sırada bekleyen ve oy kullandırılan seçmen sayısı
  • İlçe seçim kurulundan teslim alınan toplam zarf sayısı ile kullanılmayarak artan zarf sayısı
  • İlçe seçim kurulundan teslim alınan toplam oy pusulası sayısı ile kullanılmayarak artan oy pusulası sayısı
  • Sandık seçmen listesinde yazılı olan seçmenlerin sayısı
  • Sandık seçmen listesinde kayıtlı olmayan ancak 298 sayılı Kanun gereği o sandıkta oy kullanan seçmen sayısı
  • Oy kullanan seçmenlerin toplam sayısı
  • Sandıktan çıkan zarf sayısı
  • Geçerli zarf sayısı
  • Geçersiz zarf sayısı ve geçersizlik sebebi
  • Zarf sayısı oy kullanan seçmen sayısından fazla ise, eşitliği sağlamak amacıyla yakılan zarf sayısı
  • İçinden hiç oy pusulası çıkmayan boş zarf sayısı
  • İtiraz edilmeksizin geçerli sayılan oy pusulalarının sayısı
  • İtiraz üzerine geçerli sayılan veya hesaba katılan oy pusulası toplamı
  • Geçerli oy pusulalarının toplamı
  • Geçersiz sayılan oy pusulası sayısı ve geçersizlik sebebi
  • Hesaba katılmayan oy pusulası sayısı ve hesaba katılmama sebebi
  • Geçersiz sayılan veya hesaba katılmayan oy pusulası toplamı
  • Cumhurbaşkanı adayları, siyasi partilerin ve bağımsız adayların aldıkları toplam geçerli oylar ile ittifakların her birinin aldığı toplam geçerli ortak oyların rakam ve yazıyla belirtilecek sayısı
  • Oylama iş ve işlemlerine ve oyların sayım ve dökümüne dair yapılan şikâyetlerle bunlara ait kararların nelerden ibaret bulundukları
  • Birden fazla sayım ve döküm yapılmış ise sayısı
  • Sayım ve döküm sonucunun başkan tarafından orada hazır bulunanlara ilân edildiği
  • Oy zarfı içinden eksik oy pusulası çıkmış ise, eksik çıkan oyun hangi seçim türüne ait olduğu ve sayısı

Sandık sonuç tutanağının onaylı bir sureti, sandık kurulu tarafından sandığın konulduğu bina veya yapıda herkesin görebileceği bir yere asılır. Bu tutanak oy verme gününden itibaren bir hafta süreyle asılı kalır.
Sandık sonuç tutanağı müşahitlere verilir mi?
Sandık sonuç tutanağının birer sureti, yeteri kadar hazırlanarak sandık kurulu başkanı ve üyelerince imzalandıktan ve mühürlendikten sonra seçime katılma yeterliliği olan ve talep eden cumhurbaşkanı adaylarının, siyasi parti ve bağımsız adayların müşahitlerine verilir. Bu tutanaklar talep halinde öncelikle sandık kurulunun siyasi partili üyelerine imza karşılığında verilir. Ancak bu halde, o partinin müşahidine ayrıca tutanak verilmez. Müşahitlere verilecek sandık sonuç tutanakları, çok yapraklı kopyalı suret biçiminde hazırlanır. Sandık sonuç tutanağı verilen müşahit ve sandık kurulu üyelerinin ad ve soyadları ile temsilcisi oldukları cumhurbaşkanı adayının adı ve soyadı, siyasi partinin adı veya bağımsız adayın adı ve soyadı sandık kurulu tutanak defterine yazıldıktan sonra tutanağın teslim alındığına dair imzaları alınır. Sandık kuruluna, oy pusulasındaki cumhurbaşkanı siyasi parti veya bağımsız aday sayısından beş fazla sayıda sandık sonuç tutanağı verilir
BELGELERİN TORBAYA KONMASI VE TESLİMİ
Sayıma ilişkin kâğıt ve belgelerin paketlenerek torbaya konulmasında nelere dikkat edilmelidir?
Sandık kurulları, kâğıt ve belgeleri ayrı ayrı olmak üzere, ilçe seçim kuruluna teslim etmek için aşağıda yazılı şekilde hazırlar:

  • Hesaba katılan ve geçerli oy pusulalarını
  • Sandık kurulunca düzenlenen tutanakları
  • Alt tarafı sandık kurulunca imzalı sayım ve döküm cetvellerini (bir örneği zarf içinde)
  • Geçersiz oy pusulalarını (ait olduğu zarfın içinde olmak üzere)
  • İtiraza uğrayan oy pusulalarını (ait olduğu zarfın içinde olmak üzere)
  • Hesaba katılmayan zarfları
  • Kullanılmamış olan oy zarfları ve birleşik oy pusulalarını
  • Tutanak defterini

Ayrı ayrı paketler halinde sararak, sayılarını üzerine yazar ve üzerini sandık kurulunun mührü ile mühürleyip imzaladıktan sonra hepsini birden torbaya koyup ağzını yine kurul mührüyle mühürleyip, imzalar. Sandık kurulu başkanı, sandık çevresinde seçimle ilgili hiçbir seçim evrakını bırakmaz.
Sayıma ilişkin torbayı  ilçe seçim kurulu başkanına kimler teslim eder?
Sandık kurulu tarafından hazırlanan mühürlü torba ve sandık kurulu mührü, sandık kurulu başkanı ile ad çekme yoluyla belli edilecek siyasi partili en az iki üye tarafından hiçbir gecikmeye meydan verilmeksizin ve hiçbir yere uğranmaksızın en kısa zamanda, sandık kurulunun bağlı olduğu ilçe seçim kuruluna teslim edilir. Bu maddeye aykırı hareket edenler hakkında cezai kovuşturma yapılır.
Müşahitler de sandık kurulu üyeleri ile beraber gidebilir mi?
Sandık kurulunun diğer üyeleri ile müşahitler de isterlerse ve taşıtta yer varsa veya taşıt kendileri tarafından sağlanırsa başkanla birlikte gidebilirler.
Sayıma ilişkin torba ilçe seçim kuruluna teslim edildiğinde tutanak düzenlenir mi?
Evet. İlçe seçim kurulu, torbayı ve sandık kurulu mührünü alarak, torbayı getiren üyeler önünde açıp içindekiler hakkında sayılı tutanağı üç nüsha olarak düzenler. Bu tutanağın alt tarafı torbayı ve mührü teslim edenlerle ilçe seçim kurulu başkanı ve üyelerden biri tarafından imzalanır. Bu tutanağın bir nüshası, il seçim kuruluna gönderilecek evraka bağlanır, bir örneği de sandık kurulu başkanına verilir. Kullanılan birleşik oy pusulası, zarf, tutanak ve cetvellere ilişkin bilgiler; ayrı ayrı sayılar halinde tutanakta gösterilir
SANDIK KURULLARINCA KULLANILACAK BASILI KAĞITLAR
Sandık kurullarınca kullanılacak ve düzenlenecek basılı kâğıtlar nelerdir?

  • Seçimle ilgili genel nitelikte basılı kâğıtlar
    • Kanunun oy verme serbestliğine ve gizliliğine dair hükümlerini içeren levha sandık kurullarınca kapalı oy verme yerine asılır
    • “Uyarı Levhası”, sandık çevresinde seçmenlerin kolayca görüp inceleyebilecekleri bir yere asılır
    • Sandık Seçmen Listesi seçmenin isminin bulunması ve oyunu kullanan seçmenlerin imzalaması için kullanılır.
    • Sandık Çevresine Asılacak Seçmen Listesi, sandık çevresinde seçmenlerin kolayca görüp inceleyebilecekleri bir yere asılır.
  • Dönem Milletvekili Genel Seçimi için düzenlenecek basılı kâğıtlar;
    • Aday Listesi
    • Sayım ve döküm Cetveli, beş nüsha düzenlenecek
    • Sandık Sonuç Tutanağı, sayım ve döküm işlemleri sırasında elde edilen bilgilerden ve sayım ve döküm cetveli sonucundan yararlanılarak düzenlenir ve sandık çevresi içerisinde herkesin görebileceği bir yere bir hafta süre ile kalacak şekilde asılır, onaylı birer örneği siyasi partilere ve isterlerse bağımsız adaylara ve müşahitlere imza karşılığı verilir. Bu tutanak, beş nüsha olarak düzenlenir
  • Cumhurbaşkanı Seçimi için düzenlenecek basılı kağıtlar:
    • Aday Listesi
    • Sayım Döküm Cetveli, beş nüsha düzenlenecek
    • Sandık Sonuç Tutanağı, sayım ve döküm işlemleri sırasında elde edilen bilgilerden ve sayım ve döküm cetveli sonucundan yararlanılarak düzenlenir ve sandık çevresi içerisinde herkesin görebileceği bir yere bir hafta süre ile kalacak şekilde asılır, onaylı birer örneği cumhurbaşkanı adaylarına veya yetkilendirdiği kişilere ve müşahitlere imza karşılığı verilir. Bu tutanak, beş nüsha olarak düzenlenir

ŞİKAYET
Ne tür başvuruya şikayet denir?
Sandık kurulu başkanlarının veya bu kurulların yaptıkları işlemlere veya aldıkları tedbirlere ve bunlara benzer sair işlemlerine veya herhangi bir kimsenin, 298 sayılı Kanun’un koyduğu yasaklara aykırı hareketlerine karşı, bu işlem veya tedbirlerin veya sair işlemlerinin düzeltilmesi veya bu Kanun’un koyduğu yasaklara uymayanların bu hareketlerinin önlenmesi için sandık kurullarına başvurulabilir. Bu şekildeki başvuruya şikâyet denilir.
Ne tür başvuruya itiraz denir?
Sandık kurullarınca verilmiş herhangi bir kararın 298 sayılı Kanuna aykırı olması nedeniyle kaldırılması veya bu Kanuna uygun hale getirilmesi için ilçe seçim kurullarına başvurulabilir. Bu başvurmaya itiraz denilir
Kimler şikayet başvurusu yapabilir?

  • Seçme yeterliliğine sahip seçmenler
  • Siyasi partiler il ve ilçe kuruluşlarının başkanları veya vekilleri
  • Siyasi partiler ve bağımsız adayların müşahitleri
  • Adaylar ile milletvekilleri
  • Cumhurbaşkanı adayları veya yetkilendirdiği kişiler.

Şikayet başvurusu nasıl yapılır?
Şikâyet dilekçe veya sözle yapılabilir. Sözlü şikâyetler gerekçesiyle birlikte bir tutanağa yazılır. Bu tutanak adı, soyadı ve adresi de yazılarak şikâyetçiye imza ettirilir. Şikâyetçi imza atamaz ise sol elinin baş parmağı bastırılır
Şikâyet başvurusu üzerine sandık kurulu ne yapar?
Şikâyet dilekçesini alan veya sözlü şikâyetitutanağa geçiren sandık kurulu, ilk önce şikâyetçinin şikâyete yetkili kimselerden olup olmadığını inceler ve şikâyetçi, şikâyete yetkili kimselerden değilse, başka bir husus üzerinde durmaksızın şikâyeti hemen reddeder. Kurul, şikâyetçinin şikâyete yetkili kimselerden olduğunu anlarsa, o zaman şikâyetin haklı veya yerinde olup olmadığını inceler.
Şikayetin karara bağlanmasında izlenecek yol nedir?
Şikâyetin haklı veya yerinde görülmesi halinde kurul, karar yazmaya ihtiyaç olmaksızın, şikâyet konusu tedbir veya işlemi düzeltir yahut bu tedbir veya işlemi kaldırır. Şikâyetçinin şikâyete yetkili olmaması veya şikâyetin süresinden sonra yapılmış olması veya haksız yahut yersiz görülmesi halinde kurulca şikâyetin reddine karar verilir. Bu halde kurul kararının başkan ve üyeler tarafından imzalanması ve sandık kurulu tutanak defterine işlenmesi lazımdır. Kurul kararları salt çoğunlukla yani kurul başkan ve üyelerinin yarıdan fazlasının oylarının o karar üzerinde toplanmasıyla verilir. Oylarda eşitlik halinde başkanın katıldığı tarafın oyu üstün tutulur. Şikâyetin reddine ilişkin kararın bir örneği şikâyetçiye verilir
Şikâyet hangi süre içinde yapılabilir?
Şikâyet en geç, seçim sonuçlarını tespit eden tutanağın sandık kurulunca düzenlenmesine, diğer bir ifadeyle yazılıp imzalanması anına kadar sandık kuruluna ulaşmalıdır. Tutanak imzalandıktan sonra ve fakat sandık kurulu dağılmadan önce yapılan sözlü şikâyetlerin veya verilen şikâyet dilekçelerinin sürenin geçmiş olması sebebiyle reddine karar verilir
Sandık kurullarının hangi kararlarına itiraz edilebilir?
Bir şikâyetin reddine ilişkin sandık kurulu kararları ile seçim sonuçlarını gösteren tutanakların sandık kurullarınca düzenlenmesi işlerine veya sandık kurullarının diğer kararlarına karşı itiraz olunabilir.
İTİRAZ
Kimler itirazda bulunabilir?
Şikâyete yetkili olan herkes itirazda bulunabilir.
İtiraz nasıl yapılır?
İtirazlar, sandık sonuç tutanağının düzenlenip başkan ve üyeler tarafından imzalanmasına kadar sözle veya yazıyla, sandık kurulları vasıtasıyla yapılabileceği gibi, cumhurbaşkanı seçimi için oy verme gününden sonraki (25 Haziran 2018 Pazartesi günü saat 17.00’ye) kadar, milletvekili seçimleri için verme gününden sonraki (26 Haziran 2018 Salı günü saat 15.00’e) kadar doğrudan ilçe seçim kurullarına yazılı olarak yapılabilir.
İtiraz için önce sandık kuruluna şikayet başvurusunda bulunma şartı var mıdır?
Hayır. Sandık başı iş ve işlemlerine karşı, ilçe seçim kuruluna itiraz edilebilmesi için, önce sandık kuruluna şikâyet veya itirazda bulunulmuş olması şart değildir.
İtiraz süresi sona ermeden ilçe birleştirme tutanağı düzenlenebilir mi?
İlçe seçim kurulları, yukarıda gösterilen itiraz süresi sona ermeden veya süresinde yapılan itirazları inceleyip bir karara bağlamadan önce, ilçe birleştirme tutanağını düzenleyemez. Bu hükme rağmen, bu tutanağın düzenlenmiş olması, üst seçim kurullarına itiraz için 298 sayılı Kanun’da öngörülen sürelere başlangıç teşkil etmez.
 
İtiraz üzerine verilecek karara sandık kurulu uymak zorunda mıdır?
Evet. İtiraz üzerine ilçe seçim kurulu başkanınca veya ilçe seçim kurulunca verilen karar ile sandık kurulunun bir işlemi veya tedbiri düzeltilirse veya sandık kurulunun kararı hükümsüz bırakılırsa, bu karar hemen sandık kuruluna bildirilir. Sandık kurulu bu karara uymak, başka bir ifadeyle kararı olduğu gibi yerine getirmek zorundadır.
Şikâyetin veya itirazın sandık işlerini durdurur mu?
Hayır. Sandık kurullarının kararlarına veya tutanakları düzenleme işlerine itiraz edilmiş veyahut kurulların veya başkanlarının işlemlerine yahut tedbirlerine karşı şikâyet edilmiş olması, oy vermeye ve her türlü seçim işlerinin devamına engel olmaz. Diğer bir ifadeyle herhangi bir itiraz veya şikâyet yokmuş gibi seçim işlerine sandık kurullarınca devam olunur
İtiraz başvurusuna ilişkin kararlar nasıl bildirilir ve tebliğ edilir?
İtiraz üzerine kesin olmayarak verilen kararlar itiraz eden hazır ise sözle bildirilir. Sözlü bildirmede, kararın bildirildiği gün ve saat tutanağa geçirilerek kendisine imza ettirilir. İsterse kararın bir örneği de verilir. İtiraz eden hazır değilse, seçim kurullarının bulunduğu belde veya şehirde muayyen bir yer gösterilmiş olması halinde, karar bu yere asılmak suretiyle tebliğ olunur. Kurulların kesin kararı tebliğ olunmaz. Ancak itiraz eden başkana başvurduğu takdirde, kendisine gösterilir, isterse bir suret de verilir.